Martin Rensen heeft vier interviews met Nico Brantjes afgenomen en die bieden we dit weekend aan in de vorm van een ‘weekend viewing’. De video’s staan in volgorde onderaan het artikel.
Wie langs de kasteeltuin van Assumburg in Heemskerk wandelt, betreedt een levend geschiedenisboek. De man achter dit groene erfgoed is Nico Brantjes: een bevlogen erfgoedbeschermer, tuinarchitect, schrijver van kritische ingezonden brieven, en – niet in de laatste plaats – pionier in het behoud van vergeten fruitrassen en bestrijder van de Japanse duizendknoop. Zijn verhaal is er een van passie, precisie en pragmatiek.
Brantjes’ project rond de kasteeltuin van Oud Haerlem begon met een gravure uit de achttiende eeuw. “De tuin binnen de hagen heb ik historisch zo getrouw mogelijk hersteld, op basis van tekeningen van rond 1700,” vertelt hij. Wat daarbuiten ligt, gaf hij eigen invulling met een rozentuin, een kruidentuin met vergeten groenten en een hoogstamboomgaard.
Die laatste is een statement op zichzelf. “Na de oorlog zijn veel hoogstamboomgaarden gesloopt, mede door overheidsbeleid dat efficiëntie boven biodiversiteit stelde,” aldus Brantjes. “Maar onder die bomen bloeide het leven – letterlijk. Boeren hielden er vee of verbouwden groenten tussen. Dat multifunctionele gebruik van grond was eeuwenlang normaal.”
De zoektocht naar oude fruitrassen bracht Brantjes naar erfjes, kloostertuinen en zelfs Zuid-Afrika. “In Kaap de Goede Hoop heeft Jan van Riebeeck Hollandse fruitbomen geplant. Eén boom, een peer, overleefde. Die heb ik hier in mijn tuin geënt.” Veel van deze rassen zijn inmiddels formeel vastgelegd dankzij DNA-onderzoek van onder meer de Pomologische Vereniging De Beemster, waar Brantjes actief lid van is.
Zijn tuin telt intussen tientallen unieke fruitrassen, waaronder de ‘Uitgeest Zoet’, een appel ontwikkeld door een plaatselijke kweker rond 1880. “Als trotse Uitgeester heb ik 150 van die bomen uitgezet in de regio. Mensen sturen me nog regelmatig foto’s van hun eerste oogst.”
Minstens zo gedreven is Brantjes in zijn strijd tegen de Japanse duizendknoop – een woekerplant die in korte tijd complete tuinen kan overnemen en zelfs woningverkopen kan blokkeren. “Een bank weigerde onlangs een hypotheek vanwege duizendknoop in de tuin. De eigenaar kreeg een offerte van € 63.000 voor verwijdering. Met handwerk en hulp van familie hebben we het voor € 1.000 opgelost.” Zijn aanpak is eenvoudig maar effectief: isoleren, uitputten, en volhouden. “Maaien helpt niet, varkens vreten hem niet diep genoeg uit. Het is werk, maar het kan.”
Brantjes pleit ook voor ‘groene reconstructie’ van het verdwenen kasteel Oud Haerlem. “Gebruik hagen en geknipte bomen om de contouren van het kasteel te laten zien. Geen beton of staal, maar levend groen dat groeit en vertelt.” Zijn idee kreeg aandacht in het Noordhollands Dagblad, en Brantjes biedt het gratis aan als alternatief voor kostbare reconstructies. “Ik wil het niet zelf meer uitvoeren, maar wel mijn kennis delen.”
Wie het lokale nieuws volgt, kent Brantjes ook van zijn ingezonden brieven. Zijn stijl: scherp, soms cynisch, maar altijd opbouwend. “Ik probeer niet op de man te spelen, maar verbeteringen aan te reiken. Bijvoorbeeld over hoe bomen geplant worden: dat gebeurt vaak slecht. Je moet de boom de ruimte geven – letterlijk en figuurlijk.”
Tussen de saffraanperen, de Benoni-appels en de hoogstammige Franse kers in zijn tuin, ziet Brantjes het resultaat van jaren werk. “Veel van deze bomen bestaan nu weer in kleine aantallen. Maar ze dragen verhalen, smaken en herinneringen die anders verloren waren gegaan.”
Wat hij achterlaat, is meer dan een tuin: het is een levende erfenis. Een tastbare brug tussen geschiedenis, biodiversiteit en toekomst. En precies dat maakt Nico Brantjes een bijzondere bron van inspiratie – in Heemskerk en ver daarbuiten.
